Muvatta Nüshaları Muhteva Analizi

Hz. Peygamber (s.a.v)’in insanlığa getirdiği son ilahî mesaj, Ümmeti “Son Elçi”nin sözlerini, davranışlarını, hal ve tavrını rehber edinme bilinciyle donatmıştır.
Bu sebeple Müslümanlar için O’nun ne yaptığı, ne söylediği, hangi durumda nasıl davrandığı.. kısaca “Sünneti” her zaman hayatın en temel gayesi olmuştur. Zira O’nu anlamanın bizatihi Kur’an-ı Hakîm’i anlamak olduğu izahtan varestedir.
Bu vakıa, ümmeti, özellikle “Peygambersiz zamanlar”da istikamet üzere kalabilmek için O’nun hayatını en ince detaylarına kadar öğrenmeye –tabiî olarak– yöneltmiş, bunun sonucunda da O’ndan görülen, duyulan, gözlenen her şey –imkânlar ve cari adet çerçevesinde– kayıt altına alınmıştır.
Bu hassasiyetle oluşturulmuş bulunan hadis müdevvenâtı –hiç şüphe yok ki– Hz. Peygamber (s.a.v)’in sünnetinin ve sîretinin tesbitinde başvurulacak birinci el kaynaklardır ve İmam Mâlik’in (179/795) el-Muvatta’ isimli eseri bu müdevvenâtın başında gelmektedir.
Gerek müellifinin otoritesi, gerekse telif tarzı dolayısıyla el-Muvatta’ telif edildiği tarihten itibaren çok büyük bir ilgiye mazhar olmuş, sadece Hicaz bölgesinde yahut doğu İslam Dünyası’nda değil, İslam Dünyası’nın “öbür ucu” durumundaki Endülüs coğrafyasında dahi pek çok alanda derin ve kalıcı etkiler oluşturmuştur.
Telif edildiği tarihten itibaren, her esere nasip olmayan bir ilgi ve teveccühle karşılanmış bulunan el-Muvatta’, vefatına kadar İmam Mâlik’ten çok sayıda insan tarafından ahz edilmiş, bunun neticesinde de ortaya, çok fazla sayıda el-Muvatta’ nüshası/versiyonu çıkmıştır. Bu nüshalar arasında, gerek ihtiva ettikleri hadislerin sayısı, isnad ve metinlerin durumu, gerekse İmam Mâlik’in
fıkhî istidlallerinin ne kadarına yer verdikleri gibi noktalarda birtakım farklılıklar mevcuttur. Önemine binaen bu nüshaların mukayesesi konusunda zaman içinde çok sayıda çalışma yapılmıştır. Gerek el-Muvatta’ât adıyla yapılan müstakil çalışmalar, gerekse el-Muvatta’ üzerine yazılmış bulunan mufassal şerhler bu alanda oluşmuş geniş literatürün ifadesidir. Bu çalışmada, ihtiva ettikleri hadis miktarları ve bu hadislerin sened ve metinlerindeki ihtilaflar noktasında muhtelif el-Muvatta’ nüshaları arasındaki farklılıklar üzerinde durulmuştur. İmam Mâlik’in fıkhî istinbat ve istidlalleri meselesi birinci derecede İslam Hukuku’nu ilgilendirdiği için konu dışı bırakılmıştır.